Samler: K. Loupedalen?
Ein jolefta for mange, mange år sia ville mannen på Åmtveit opp i skogen etter eit lass med beit for fenaden sin til helgi.
Han hadde kanskje smaka på jolekosten og var noko tidug. Han køyrde like forbi kyrkjegarden, og då han såg ei opi greft som nyleg var oppkast, batt han hesten sin og gjeng inn porten og ned til grefti. På moldhaugen låg ei hovudskål. Han ledar litt på hovudskåli med foten sin og seier:
«Var du no som då du var på ditt keikom, så kom du heim til meg i kveld og drakk inn joli med meg, du.»
Så gjekk han ut att og hentar eit lass med beitekost og køyrde heim.
Om kvelden, medan dei sat kring langbordet og åt, bankar det hardt på dynni. Mannen gjeng ut, og ute stend ein stor fyrje kar som helsar godkveld og god jol. Åmtveitmannen kjenner han inkje og spør då hott det er for ein kar.
«Det var meg du tala til borte på kyrkjegarden i dag.»
«Det var då rektig gildt,» sa Åmtveitmannen. «Du lyt koma inn og drikke ei skål med meg, då.»
«Nei, det kan eg inkje,» svara den døde, «men du fær bli med meg og sjå hossleis eg hev det.» Dette var Åmtveitmannen inkje vidare huga på; men han måtte bli med anten han ville ell inkje. Det var liksom noko som dreiv han til det.
Dei gjekk då oppover til kyrkja. Det var skya og myrkt i veret. Dei gjeng inn porten og like ned til den opne oppkasta grefti. Den døde stig ned, og mannen måtte fylgje med.
Dei for ei stund ned igjennom jordi og kom til ei verd som for Åmtveitmannen var heilt ny.
Dei gjekk og gjekk over nokre heite svouberg og tagde kvor hjå seg. Om ei noko beite sa mannen til fylgjesveinen sin:
«Det er då svært hoss’ heite desse svoubergi er.»
«Ja, du tikje vel så du, men me som er vande med dei, går kje det, me.»
Så kjem dei til ei bergklovu med ei bru over. Ei å fysser vilt i djupet under dei. Dei hadde før gjenge på ein stig som dei bare så vidt kunne sjå. No kjem dei til ei stor vid slett. Over sletti gjekk ein god, brei allmannveg. Her var det sumar, og på båe sider av vegen stend dei venaste blomar som nokon kan tenkje seg. Langt borte ser dei ein høg ås tilvaksen med alle slags lauvtre, og dit gjeng vegen. Då dei kom dit, delar vegen seg i to. Ein smal stig gjeng oppover og ein brei graven veg gjeng omkring kollen.
Den døde spurde Åmtveitmannen hosta veg han ville dei skulle gange.
«Å, det er vel best me held kon til den gode og breie; den vegen der opp igjennom ser så bratt og lei ut.»
«Ja, det kan så vera,» sa den døde; «men den breie vegen ber til Helvete, og vil du hava fylgje med meg, må du gange den andre.»
Vegen gjekk oppover bratte kleivane i sveiv og sving, og attåt var han så glatt at Åmtveitmannen gleid mest likså fort tilbake som han kom fram, og det var med arme naudi han greidde halde seg på beini. Ansleis var det med den døde; han gjekk støtt og sikkert, og han måtte ofte hjelpe kameraten i verste kneikane.
Endeleg kom dei opp åsen, men då var Åmtveitmannen så trøytt han lite og inkje orka seg. Dei hadde no ei stor vid ven slett for seg, der alt stod i fagraste bløming, og borte på sletti lyste eit hus så stort og gildt at Åmtveitmannen aller hadde sett liken.
Då dei kom bort til huset, sa den døde:
«Her bur eg; no skal du vera med meg inn og sjå hossleis eg hev det.»
Utanfor høyrde dei ven musikk og song, og då dei kom inn, var det fullt av folk og alle var glade og moroa seg som born, både små og store.
Den døde var borte ei liti stund, men kom så tilbake med ei gylt skål full av kosteleg drikkand. Sjav drakk han og gav Åmtveitmannen med seg. Han takkar for drykken og totte han aller hadde kjent noko så godt. Han blei så lett om hjarta og så glad at han aller hadde kjent det så før. Og det rare var han gløymde med ein gong alt som hadde vore sårt og tungt i hans liv.
«Hoss lenge trur du du hev vore her no?» sa den døde.
«Å, det er visst inkje lenge, eg tikje det er bare ei liti beite.»
«Jau, no hev du vore her i hundre år. For kvart hundreårsmot drikk me av denne gledens skål.»
Så kvarv den døde bort medan Åmtveitmannen blei sitjande og sjå på leiken.
Om ei liti stund kjem den døde att med skåli og drakk sjav og byd au gjesten sin å drikke.
Spurde så Åmtveitmannen på nytt lag om hoss lenge han trudde han no hadde vore der.
«Å, det kan kje vera mange minuttane, tikje eg. Du kom att med det same.»
«Kan så vera,» sa den døde, «men no hev du vore her i hundre år til.»
Fylgjesveinen blei borte att for han, og gleda auka, og tidi for fortare og fortare.
Om eit augneblikk kjem den døde att med skåli tredje venda. Han drikk sjav og byd gjesten au drikke.
Åmtveitmannen så gjorde og tok rektig nokre drjuge drag av gledens skål.
Så blei han spurd som før, hoss lenge han trudde han hadde vore der.
«Å, det kan kje vera lenge,» svara han, «eg totte du snautt var utanfor dynni, før du kom att.»
«Kan så vera,» sa den døde, «men no hev du vore her i tri hundre år, og alle i heime ditt er døde for lenge sia. Ei fremmin ætt bur no på garden din, og ei gamal mosagrodd eik hev no vukse opp i tunet sia du var heime. Så lenge som du er som du no er, kan du kje vera her lenger. Men vil du koma til kon, må du tilbake same vegen, så skal eg fylgje med deg og seia deg føre hossleis du skal bera deg at.»
Jau, det ville Åmtveitmannen svært gjenne. Dei for då tilbake same vegen som dei hadde kome, fylgjesveinen føre og Åmtveitmannen etter.
Då dei kom opp på kyrkjegarden, sa fylgjesveinen:
«No må me skiljast. No er det jolekvelden att som den gong me seinst var her, og no skal du gange like heim og inkje beda om anna enn ei god seng. Så skal du leggje deg og beda alvorskleg Fadervår før du sovnar, og då vil du koma til kon og bli hjå kon for all tid.»
Mannen takka for fylgjet og alt godt og gjekk heim. Heime fann han det i alle måtar som den døde hadde sagt. Ei gamal mosagrodd eik stod i tunet. Den hadde vukse opp og blive gamal sia fyrste joleftaen dei to råkast. Han gjekk inn og helsa på folki. Dei baud han sitja ned og spurde hokken han var.
«Kjenner de meg inkje,» sa han, «eg hev ått denne garden, eg, men no er det lenge sia.»
Dei fortalde at dei av gamle folk hadde høyrt ei segn om ein mann der på garden som hadde kome bort jolekvelden.
«Ja, det var eg, det,» sa han, og fortalde dei alt det han hadde opplevt.
Dei baud han mat og drikke og alt det beste dei hadde, men han ville kje smaka noko. Bad bare om å koma til sengs, då han var så trøytt. Dei gjorde opp god seng for han i stasstogo og sa han kunne få leggje seg.
Han la seg, og dei høyrde han bad Fadervår. Husets folk la seg au, og alt var stilt.
Om morgonen gjekk dei inn til han for å sjå om han sov. Men i sengi låg der bare ein haug med moll. Dei skjøna då at han var komen dit der han hadde fortalt var så godt å vera.